Werken aan een gezonde bodem in stedelijke ontwikkeling; zeven principes en praktische maatregelen

Dit artikel van Wageningen University & Research en Heijmans verscheen eerder op de WUR website.

De basis van een duurzame stedelijke leefomgeving ligt letterlijk onder onze voeten: de bodem. De bodem wordt in de bebouwde omgeving veelal benaderd vanuit haar dragende functie voor gebouwen, infrastructuur en kabels. De bodem speelt echter ook een belangrijke rol in de kwaliteit en het functioneren van de bebouwde omgeving.

Een gezonde bodem draagt bij aan een goede waterbalans en klimaatregulering en vormt de voedingsbodem voor veerkrachtige groenstructuren en voedsel. Een gezonde bodem kan deze functies tegelijkertijd vervullen, ook in een veranderend klimaat. Daarmee vormt de bodem de basis voor een gezonde leefomgeving, economie, mens en maatschappij. De kwaliteit van de bodem is dus van essentieel belang, en het is daarom belangrijk hier zorgvuldig mee om te gaan.

Bodem beschermen kan, ook bij bouwwerkzaamheden
In stedelijke ontwikkelingsprojecten ontkomen we niet aan graafwerkzaamheden en andere verstoringen van de bodem. Deze activiteiten kunnen schade toebrengen aan de bodemgezondheid. Daarom is het belangrijk om de bodem op de locaties waar we werken zo min mogelijk te verstoren, of zelfs te verbeteren in terreinen waar de conditie van de bodem al slecht is voorafgaand aan de bouw. Dit betekent dat we actief moeten werken aan het bevorderen van de bodemgezondheid in al onze bouw- en ontwikkellocaties.

Zeven principes die bijdragen aan een gezonde bodem in bouw- en ontwikkellocaties
Om dit doel te helpen bereiken benoemen we zeven principes voor de plan- en uitvoeringsfase van stedelijke ontwikkeling en bouwprojecten. Zo maken we een gebouwde omgeving die duurzamer is, bijdraagt aan biodiversiteit en extreme weersomstandigheden kan opvangen in het veranderende klimaat.

1. Laat de bodem onderzoeken. Hoe gezond is deze nu? Hoe is de waterhuishouding?
– Breng voorafgaand aan (steden)bouwkundige plannen en werkzaamheden de fysische, chemische en biologische eigenschappen van de bodem in beeld;
– Ga na hoe diep het grondwater zit en hoe de grondwaterspiegel beweegt door het jaar heen.

2. Beperk verstoring
– Minimaliseer graafwerkzaamheden en omzetting van het bodemprofiel;
– Behoud bestaande bomen en beplanting;
– Indien verstoring noodzakelijk is, zorg voor duurzame sanering van de bodem waar nodig.

3. Beperk bodemverdichting
– Gebruik lichtere machines voor werkzaamheden;
– Verspreid de belasting van machines;
– Optimaliseer transportroutes en bewegingen en minimaliseer herhaaldelijke belasting waar mogelijk.

4. Zorg voor een goede bodemstructuur
– Zorg voor organische stof en voedingsstoffen in de bodem;
– Zorg voor voldoende porositeit en een kruimelige structuur van de bodem;
– Ondersteun en bescherm bodemleven.

5. Bescherm de bodem tegen verdroging, erosie, verzilting, overbemesting en verontreiniging
– Zorg dat regenwater en zuurstof in de bodem kunnen komen door zo min mogelijk te verharden;
– Gebruik regentuinen en geperforeerde baksteen om regenwater op te vangen en te infiltreren;
– Houd braakliggende grond begroeid zodat grond niet wegspoelt of uitdroogt;
– Voorkom verontreiniging en overbemesting: vermijd het gebruik van (chemische) bestrijdingsmiddelen en kunstmest.

6. Vergroot de biodiversiteit en maak het bodemecosysteem sterker
– Gebruik inheemse en gevarieerde vegetatie voor de aanleg van beplanting;
– Maak gradiënten in hoogte, zoninstraling, waterbeschikbaarheid en voedselrijkdom in de (openbare) groene ruimte;
– Gebruik uitgegraven grond opnieuw in het projectgebied als deze van voldoende kwaliteit is (of saneer deze duurzaam wanneer mogelijk);
– Verbind nieuwe groene ruimtes met bestaand groen en zorg voor verbinding met het buitengebied waar mogelijk.

7. Organiseer het werken aan een gezonde bodem
– Creëer bodembewustzijn bij zowel de actieve bodemontwikkelaars, maar ook bij beleidsmakers, bewoners en gebruikers van de bodem in de bebouwde omgeving;
– Betrek experts zoals een bodemdeskundige, ecoloog en landschapsarchitect;
– Monitor bodemgezondheid;
– Implementeer bodemvriendelijk (maai)beheer en onderhoud.

Bouwen op een gezonde bodem: het is nodig en het kan
Om duurzaam te bouwen in Nederland voor toekomstige generaties moeten we de bodem gaan zien als een belangrijke basis. Een gezonde bodem in bouw- en ontwikkellocaties biedt ruimte aan biodiversiteit en kan effecten van klimaatverandering opvangen. Laten we dan ook samenwerken om met deze kostbare basis en hulpbron een gezonde leefomgeving te bouwen, letterlijk vanaf de bodem.

Download de bijbehorende visual (pdf)

In september start het KAN platform de themagroep ‘Bodem verbeteren bij nieuwbouwwoningen’. Hierin willen we wetenschappers, adviseurs, landschapsarchitecten, ecologen, ontwikkelaars en bouwers samenbrengen om met elkaar oplossingen op een rijtje te krijgen en te beschrijven – waar mogelijk met voorbeelden. Meer informatie en aanmelden.