Urban rewilding in Wärtz: de wijk als natuurgebied

Verslag van de inspiratiesessie met Eric-Jan Pleijster (LOLA Landscaping Architects) tijdens het congres KAN 2125 op 29 oktober, door Ellen Röling

In de Zwolse wijk Wärtz onderzoekt LOLA Landscape Architects hoe je met urban rewilding werkt aan een stedelijk natuurgebied. Bij deze vorm van stedelijke vergroening krijgt de natuur – binnen kaders – de ruimte om zich te ontwikkelen. Wat levert dat op? Landschapsarchitect Eric-Jan Pleijster vertelde tijdens KAN 2125 over urban rewilding en de lessen in Wärtz tot nu toe.

‘Rewilding komt uit de ecologie en richt zich op het herstellen van natuurlijke processen in grote natuurgebieden, met minder menselijk ingrijpen’, zegt Eric-Jan. ‘Urban Rewilding werkt volgens hetzelfde principe, maar dan in de stad. Je laat de natuur verwilderen, binnen duidelijke grenzen. Zo wordt het groen veerkrachtiger en komt de ecologische waarde beter tot zijn recht. Het is natuurinclusief, maar dan een stap verder.’ Wärtz moet daarmee een stadsnatuurgebied worden dat bijdraagt aan biodiversiteit, klimaatbestendigheid en leefbaarheid in Zwolle.

Geen aangeharkte perkjes of strakke borders dus. Urban Rewilding betekent het landschap teruggeven aan de natuur, met ruimte voor inheemse soorten. Aangewaaide zaden die wortel schieten zijn welkom. Eric-Jan: ‘Er gaan daardoor veel minder planten dood dan in traditioneel aangelegd groen. De verwachting is dat beheer uiteindelijk juist goedkoper wordt.’ Tegelijk helpt het mensen opnieuw een relatie met natuur te voelen.

Natuurparadijs
In Nederland bestaan al sterke voorbeelden van stedelijke verwildering. Zoals het weiland van Ruurd Jelle van der Leij in Oldeholtpade, dat in één jaar veranderde in een natuurparadijs. Of het NYMA-terrein in Nijmegen, waar de natuur in bestaand stedelijk gebied ruimte krijgt. Eric-Jans favoriet is het Essenburgpark in Rotterdam: een spoorzone die dertig jaar ongestoord kon verwilderen, met een bijzonder stadsnatuurgebied als resultaat.

We geven de natuur een kickstart en laten het dan gaan. Dat is typisch Urban Rewilding: je beheert en monitort, maar stuurt niet voortdurend bij

Kickstart voor rewilding
Wärtz ligt bij het NS-station in de oude Spoorzone en wordt een door AM Gebiedsontwikkeling ontwikkeld gebied voor wonen, werken en studeren. LOLA werkt hier sinds 2023 aan een stadsnatuurgebied dat aansluit op de grote groenblauwe structuur van Zwolle. Bodemonderzoek liet zien dat het terrein ooit leek op rivierduinen langs de IJssel. Daarom is gekozen voor soorten die juist op dat bodemtype goed gedijen. ‘We geven de natuur een kickstart en laten het dan gaan. Dat is typisch Urban Rewilding: je beheert en monitort, maar stuurt niet voortdurend bij.’

De wijk is nog volop in ontwikkeling, net als het landschap. In het ontwerp onderscheiden de landschapsarchitecten drie gebieden. Het Spoorpark langs het spoor wordt een spontane stadswildernis, vergelijkbaar met het Essenburgpark. Langs de Hanzesingel komt een natuurvriendelijke oever. In de Rivierduinenzone, waar woningen komen, is sprake van ‘gestuurde verwildering’: inheemse planten inzaaien en invasieve soorten of ongewenste opslag verwijderen om het ecosysteem in balans te houden.

Nederland lijdt aan het netheidssyndroom: we willen opruimen en controleren. Verwildering kan dan al snel worden gezien als verwaarlozing of onkruid

Vlinders tellen
Het succes van Urban Rewilding hangt sterk samen met beeldvorming, merkt Eric-Jan. Communicatie met en betrokkenheid van bewoners zijn essentieel. ‘Nederland lijdt aan het netheidssyndroom: we willen opruimen en controleren. Verwildering kan dan al snel worden gezien als verwaarlozing of onkruid. Dat kan leiden tot gevoelens van onveiligheid en uiteindelijk tot verlies van draagvlak.’ Daarom investeert het project in uitleg, onderwijs, en het betrekken van bewoners en gebruikers. Daarnaast vindt er uitgebreide monitoring plaats, samen met onderzoeksbureaus. Die gegevens worden gedeeld en bewoners kunnen meedoen door bijvoorbeeld vlinders of planten te tellen.

Vliegwieleffect
Volgens Eric-Jan ontstaat er, wanneer Urban Rewilding goed wordt uitgevoerd, een positief vliegwieleffect: ‘Het landschap wordt levendiger, vrolijker en toegankelijker. Hoe meer mensen dat ervaren, hoe groter het enthousiasme en hoe meer de stadsnatuur zich laat verknopen met economie en samenleving. Uiteindelijk neemt de vraag naar meer stadsnatuur dan vanzelf toe.’

Beeld: Heijblom Fotografie