Natuurinclusieve hoogbouw KAN

Verslag van de sessie over Amsterdam Vertical tijdens het congres ‘Natuur en Water KAN in de Stad’ door Henk Bouwmeester

Vertical Amsterdam trekt bijen aan. Ook op negentien hoog vliegen ze. Door mét de natuur te bouwen, vormen de gebouwen de ontbrekende schakel in de Lange Bretten. Als een begroeide rots in het landschap. Fred Booy (DS landschapsarchitecten) laat zien hoe dit project ruimte geeft aan natuur en biodiversiteit.

Groene scheg
De Lange Bretten is één van de groene scheggen van Amsterdam die bedoeld zijn om de natuur de stad in te trekken. De zeven kilometer lange groenstrook tussen Spaarnwoude en het Westerpark is halverwege echter onderbroken door bebouwing en infrastructuur van spoor, snelweg en station Sloterdijk. Hier is ook Amsterdam Vertical in aanbouw, een ontwikkeling van Heijmans: 168 woningen, verdeeld over drie deelgebieden: West, East & Center. Fred Booy bespreekt twee projecten: de toren van NL Architects en Donna’s Rots.

Brettenkleed
Gebouwen hoeven geen obstakel in een groen landschap te zijn, maar kunnen worden gezien als rotslandschap, zegt Booy. In dit project is daarom eerst het ‘Brettenkleed’ ontworpen: de ontbrekende schakel in de Lange Bretten. Een groen tapijt met een keur aan planten die de biodiversiteit voortzetten. Onder dit groene tapijt zijn de gebouwen ontworpen. Als icoonsoort is de nachtegaal gekozen. Daarmee is de lat hoog gelegd. De nachtegaal komt in de Brettenzone voor, maar is nogal kieskeurig. Het vergt ruimte voor verwildering, liefst met brandnetels en braamstruiken met doornen. Booy: “De vraag is: hoe krijg je meer wilde natuur in de stad? Voor sommigen zal het een verademing zijn, maar anderen zien wilde natuur als verwaarlozing. We kiezen de beplanting als start van ons denken.”

Uitlichten, omlijsten en delen
In de Eerste en vooral in de Tweede Gids voor Natuurinclusief Ontwerp heeft DS landschapsarchitecten omschreven hoe het draagvlak voor een natuurinclusieve woonomgeving kan worden vergroot. Het gaat om de ‘esthetiek van de verwildering’ en de twee gidsen bieden daarvoor drie ruimtelijke concepten: uitlichten, omlijsten en delen.

• Uitlichten: er is natuur en daarin zet je elementen als signalen van verzorging. Een voorbeeld zijn de mooi vormgegeven nestelvoorzieningen voor verschillende vogels en vleermuizen. Booy: “Door het mooi te maken, maak je het bijzonder.”
• Omlijsten: er is natuur en door er een lijst omheen te maken, wordt het verbijzonderd. Binnen de lijst kan de natuur haar gang gaan.
• Delen: er is natuur en mens samen en dat is bewust zo vormgegeven. Als voorbeeld beschrijft Booy de geveltuinen op elke verdieping van de Toren van NL Architects: “Ook op twaalf hoog beleef je de natuur van dichtbij, ook al is het maar een smal strookje.”

Toren van NL
De Toren van NL Architects is vormgegeven als een stapeling van landschappen waarbij bewoners op alle verdiepingen vanuit hun woning direct verbinding hebben met ‘ingelijste natuur’. Op iedere verdieping zijn daarvoor ‘plantenbakken’ geïntegreerd in de constructie: elementen langs de gevel van ongeveer 80 cm breed en 20 tot 50 cm diep. Ze zijn gevuld met retentiekratten en een substraatlaag. Ook is er een automatisch bewateringssysteem. De ‘plantenbakken’ zijn ingericht met een grote diversiteit aan plantensoorten waar leven op af komt. De basis is wilde wingerd. Booy: “Die groeit snel en zorgt in de herfst voor een prachtige rode verkleuring. Eens per drie of vier jaar kan de beplanting worden verwijderd als de gevel moet worden geïnspecteerd. Daarna groeit het snel genoeg weer aan.” Andere planten zijn kamperfoelie, clematis, klimhortensia, klimroos en blauweregen. Totaal zo’n 50 tot 60 exemplaren per verdieping. Booy: “Sommige mensen hebben nog nooit zo dichtbij de natuur gewoond. We gaan tot negentien hoog. Daar vliegen gewoon bijen!”

Donna’s Rots
Donna’s Rots (van architect Donna van Millingen Bielke) is vormgegeven als een massieve rots in het landschap. De rots steekt uit boven het Brettenkleed dat als een tapijt over het gebouw heen wordt getrokken. Het is een compacte stapeling van woningen. De kleuren in de gevel doen denken aan aardlagen die je ook in de bergen ziet. In het ontwerp zijn verschillende habitats voor dieren bedacht waaronder nestgaten voor gierzwaluwen, vleermuizen en andere kleine vogels. Het idee is dat Donna’s Rots en de Toren van NL complementair zijn aan elkaar: de vogels die in Donna’s Rots nestelen, vinden voedsel in de geveltuinen van de Toren van NL.

Gezond en gelukkig
Architecten en ontwikkelaars vinden verticaal groen vaak ingewikkeld. Maar natuurinclusieve hoogbouw kán, mits de constructeur direct weet waar je mee bezig bent, zegt Booy: “Vanaf het begin moet je het samen doen. Ook de beheerder moet er vanaf het begin bij betrokken zijn.” Hoeveel kost het extra? Booy: “Dat is lastig uit te drukken. Wij zien een heel sterk resultaat en het is belangrijk wat het oplevert. Beperking van hittestress. Reductie van fijnstof. Het maakt mensen gezond en gelukkig. Ook geluid hou je tegen. Maar je kunt er moeilijk aan rekenen.”

Verder lezen
De Eerste en de Tweede Gids voor Natuurinclusief Ontwerp zijn verkrijgbaar bij DS landschapsarchitecten.

Download de presentatie van Fred Booy